Η ξηροστομία είναι η ενοχλητική αίσθηση της ξηρότητας του στόματος που προκαλείται από την ελάττωση της ροής του σάλιου σ’ αυτό.
Oι σιελογόνοι αδένες ενός υγιούς ενήλικα παράγουν κάθε μέρα 750 – 1.500 ml σάλιου.
Το σάλιο είναι πολύ χρήσιμο για τον οργανισμό, αφού διατηρεί υγρή και λιπαίνει την επιφάνεια του στοματοφάρυγγα και του λάρυγγα, ώστε να διευκολύνεται η μάσηση, η κατάποση, η γεύση, η ομιλία και η αναπνοή. Επιπλέον, το σάλιο έχει ρυθμιστική και αντιμικροβιακή δράση και έτσι προστατεύει τα δόντια από την τερηδόνα και τα ούλα, το φάρυγγα και τον υπόλοιπο γαστρεντερικό σωλήνα από διάφορες φλεγμονές.

Που οφείλεται η ξηροστομία;
Η ξηροστομία συνήθως οφείλεται σε μειωμένη έκκριση σάλιου από τους σιελογόνους αδένες, αλλά μπορεί να παρατηρηθεί και σε περιπτώσεις αυξημένης εξάτμισης του σάλιου από τη στοματική κοιλότητα, η οποία παρατηρείται σε άτομα που αναπνέουν από το στόμα .
Μειωμένη έκκριση σάλιου προκαλείται από διάφορες καταστάσεις όπως είναι η λήψη κάποιων φαρμάκων, σε ορισμένα συστηματικά νοσήματα και μετά από ακτινοβολίες για θεραπεία του καρκίνου στην περιοχή της κεφαλής.
Τα φάρμακα που προκαλούν ξηροστομία είναι πάρα πολλά, όπως τα αγχολυτικά, ηρεμιστικά, αγγειοδιασταλτικά, αντιϋπερτασικά, αντιαρρυθμικά, αντιισταμινικά, αναλγητικά, αντιόξινα, αντιφλεγμονώδη, αντινεοπλασματικά, αντιεμετικά, βρογχοδιασταλτικά, διουρητικά, ναρκωτικά, ορμόνες(για υπερθυρεοειδισμό, υπερπαραθυρεοειδισμό, εμμηνόπαυση) κλπ. Όσα δε περισσότερα φάρμακα παίρνει ένας ασθενής τόσο εντονότερη είναι και η αίσθηση της ξηροστομίας. Η ξηροστομία από τη λήψη φαρμάκων είναι συνήθως παροδική και διαρκεί για όσο χρονικό διάστημα παίρνει ο ασθενής τα φάρμακα.
Η ακτινοβολία καταστρέφει τους σιελογόνους αδένες και η καταστροφή αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό μη αναστρέψιμη. Έτσι σε μεγάλο ποσοστό οι καρκινοπαθείς που έχουν υποβληθεί σε ακτινοβολίες στην περιοχή της κεφαλής εμφανίζουν ξηροστομία μόνιμη η οποία ανάλογα και με τη δόση της ακτινοβολίας που έχουν δεχθεί μπορεί να είναι πολύ έντονη.
Οι ασθένειες που προκαλούν ξηροστομία είναι το σύνδρομο SJOGREN, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το AIDS, η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, ο σακχαρώδης διαβήτης, οι αναιμίες, και οι παθήσεις του ήπατος.

Αντιμετώπιση

Ο υπεύθυνος για να σας ανακουφίσει από την ξηροστομία είναι ο οδοντίατρος ή ο γιατρός σας. Αυτός θα κρίνει την σοβαρότητα της κατάστασης και θα σας συστήσει τι πρέπει να κάνετε. Υπάρχουν όμως ορισμένα πράγματα που θα σας βοηθήσουν στην ανακούφιση από τα συμπτώματα και βοηθούν στην πρόληψη από τις δυσάρεστες συνέπειες της ξηροστομίας.
Λήψη άφθονων υγρών και κυρίως νερού. Το άφθονο νερό ακόμα και αν οι σιελογόνοι αδένες υπολειτουργούν βοηθάει να παραμένει το στόμα υγρό και ανακουφίζει από τα δυσάρεστα συμπτώματα έστω προσωρινά. Το γάλα επίσης μπορεί να θεωρηθεί ένα καλό υποκατάστατο του σάλιου, διότι προσφέρει, εκτός από την εφύγρανση, λίπανση και προστασία στο στόμα και τα δόντια. Επιπλέον περιέχει ασβέστιο και φώσφορο. Σε ηλικιωμένα άτομα με προβλήματα υπερλιπιδαιμίας βοηθάει και το αποβουτυρωμένο γάλα.. Από τα υγρά πρέπει να αποφεύγονται τα ανθρακούχα αναψυκτικά και υγρά που περιέχουν ζάχαρη. Πλύσεις με σόδα και χαμομήλι μπορεί επίσης να βοηθούν στην ανακούφιση από την ξηροστομία.
Σωστή διατροφή. Ασθενείς με σοβαρή ξηροστομία που δυσκολεύονται στην κατάποση πρέπει να καταναλώνουν τροφές με μαλακές με υψηλή θρεπτική αξία( πχ σούπες με κρέας, αλεσμένες τροφές, αλεσμένα φρούτα). Στους ασθενείς με δυσκολία στην μάσηση και την κατάποση βοηθάει η λήψη μιας κουταλιάς ελαιολάδου πριν από το γεύμα γιατί λιπαίνεται ο βλεννογόνος.
Σε ασθενείς με μικρότερο πρόβλημα βοηθάει η μάσηση γιατί διεγείρονται οι σιελογόνοι αδένες. Έτσι αυτοί οι ασθενείς πρέπει να καταναλώνουν τρόφιμα που χρειάζονται μάσημα και δεν βλάπτουν στα δόντια όπως άφθονα φρούτα και λαχανικά. Επίσης θα πρέπει να μασάνε αρκετή ώρα την τροφή τους πριν καταπιούν.

Μάσημα μαστίχας ή τσίχλας χωρίς ζάχαρη. Η μάσηση τσίχλας διεγείρει τους σιελογόνους αδένες και βοηθάει στην έκκριση σάλιου. Πρέπει όμως να αποφεύγονται οι τσίχλες ή καραμέλες με ζάχαρη γιατί εκθέτουν τα δόντια στον κίνδυνο διάβρωσης και τερηδόνας. Στο εμπόριο κυκλοφορούν επίσης τσίχλες που περιέχουν φθόριο και εκτός από το ότι διεγείρουν τους σιελογόνους αδένες προστατεύουν και τα δόντια από την τερηδόνα. Η μάσηση 4-5 τέτοιων τσιχλών την ημέρα προσφέρει και ανακούφιση αλλά και προστασία.

Σχολαστική στοματική υγιεινή. Η συστηματική στοματική υγιεινή είναι το κλειδί για την πρόληψη δημιουργίας νέων τερηδόνων. Οι ξηροστομικοί ασθενείς πρέπει να βουρτσίζουν σωστά τα δόντια τους μετά από κάθε γεύμα. Συνιστάται η χρήση μαλακής οδοντόβουρτσας και φθοριούχου οδοντόκρεμας. Οι ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες βοηθούν ασθενείς που δυσκολεύονται να βουρτσίσουν σωστά τα δόντια τους. Στο εμπόριο κυκλοφορούν οδοντόκρεμες ειδικές για ασθενείς που πάσχουν από ξηροστομία που περιέχουν ένζυμα που περιέχει και το σάλιο και βοηθούν στην καταπολέμηση των μικροβίων της οδοντικής πλάκας. Οι οδοντόκρεμες σε μορφή gel είναι καλύτερα ανεκτές από τους ξηροστομικούς ασθενείς. Εκτός από το βούρτσισμα οι ασθενείς καλό είναι να χρησιμοποιούν φθοριούχα διαλύματα για πλύσιμο του στόματος κυρίως το βράδυ, εκτός αν ο οδοντίατρός τους συστήσει να χρησιμοποιούν ζελέ φθορίου που το τοποθετούν στα δόντια με ειδικούς νάρθηκες. Οι ασθενείς επίσης πρέπει να επισκέπτονται συχνά τον οδοντίατρό τους για έλεγχο, ο οποίος και θα τους υποδείξει το κατάλληλο πρόγραμμα στοματικής υγιεινής που πρέπει να ακολουθούν. Σωστή υγιεινή χρειάζονται και ασθενείς που δεν έχουν δόντια, αλλά φορούν οδοντοστοιχίες, γιατί η μείωση του σάλιου ευνοεί την ανάπτυξη λοιμώξεων στο στόμα συνηθέστερη των οποίων είναι η καντιντίαση που οφείλεται στον μύκητα Candida albicans. Οι οδοντοστοιχίες πρέπει να βουρτσίζονται μετά από κάθε γεύμα και να τοποθετούνται κάθε βράδυ σε διάλυμα χλωρεξιδίνης 0,2%.